ظهور روانشناسی ورزشی در فوتبال

فوتبال در دهه‌های اخیر به طور چشمگیری دچار تغییر و تحول شده است. در حالی که این بازی قبلاً تنها بر توانایی و قدرت بدنی تمرکز داشت، جنبه های ذهنی آن در سال‌های اخیر به طور فزاینده‌ای مورد توجه قرار گرفته است. این تغییر منجر به حضور گسترده روانشناسان ورزشی در باشگاه های فوتبال در سراسر جهان شده است. روانشناسان ورزشی به بهبود سلامت روانی بازیکنان، تقویت تاب آوری ذهنی و ایجاد پویایی مثبت تیمی کمک می‌کنند. با پرداختن به نیازهای روانی بازیکنان و تیم‌ها، آن‌ها به فوتبالیست‌ها کمک می‌کنند تا به طور مستمر تحت فشارهای رقابت حرفه ای به اجرای بهترین عملکرد خود ادامه دهند.

امروزه همه می دانند که موفقیت فوتبالیست‌ها فقط مربوط به فعالیت جسمی آنها نمی‌باشد ؛ زیرا که آن‌ها موجوداتی عاطفی و اجتماعی هستند که عملکردشان می‌تواند تحت تأثیر عوامل مختلف روانی قرار بگیرد. روانشناسی ورزشی در فوتبال نقش های متنوعی دارد و طیف وسیعی از حوزه‌ها، از تاب آوری ذهنی و اضطراب عملکردی گرفته ، تا هوش هیجانی و رهبری را در بر می‌گیرد. درک و بهینه‌سازی این عناصر ذهنی به بخش مهمی از کسب مزیت رقابتی، در محبوب‌ترین ورزش جهان تبدیل شده است.

ابزارهای روانشناختی برای پیروزی در نبرد ذهنی

روانشناسی ورزشی طیف وسیعی از ابزارهای ذهنی را ارائه می دهد که می توانند برای افزایش عملکرد فردی و تیمی مورد استفاده قرار بگیرند. این ابزارها شامل راهبردهای شناختی مانند تعیین هدف، تجسم، ذهن‌آگاهی و خودگفتاری مثبت است. برای درک بهتر باید نگاهی دقیق تر به برخی از این استراتژی ها بیندازیم:

1. تعیین هدف

تعیین اهداف فردی و تیمی یکی از موثرترین روش ها برای افزایش تمرکز و انگیزه در فوتبال است. بازیکنانی که اهدافی واضح و قابل دستیابی تعیین می کنند، به احتمال زیاد به پیشرفت خود متعهد می مانند و به موفقیت های بلندمدت دست می یابند. به عنوان مثال، یک بازیکن ممکن است اهداف خاصی مانند افزایش دقت هنگام پاس دادن، افزایش استقامت، یا پیوستن به تیم ملی را تعیین کند. با تعیین اهداف کوچک و کوتاه مدت، بازیکنان می توانند انگیزه خود را حفظ کرده و در طول زمان، اعتماد به نفس خود را افزایش دهند.

هدف گذاری در یک تیم، به همسو کردن تمرکز همه افراد در جهت یک هدف مشترک کمک می‌کند. تیمی که چشم‌انداز روشنی از آنچه که می‌خواهد به دست آورد داشته باشد، به احتمال زیاد اعضای آن با هماهنگی بیشتری با هم همکاری خواهند کرد و با حمایت یکدیگر لحظات سخت را پشت سر خواهند گذاشت.

2. تجسم

تجسم یا تصویرسازی ذهنی شامل مجسم کردن رویدادهای خاص در زمین بازی است؛ مانند پاس دادن یا گرفتن بی نقص، به ثمر رساندن گلی مهم یا مهار موفقیت آمیز یک پنالتی. با تمرین ذهنی این موقعیت ها، بازیکنان می توانند اعتماد به نفس خود را افزایش داده و اضطراب خود را کاهش دهند و زمانی که با لحظات مشابهی در یک مسابقه واقعی روبرو می شوند، آمادگی بهتری داشته باشند.

تجسم تکنیکی است که توسط ورزشکاران حرفه ای در ورزش‌های مختلف، برای آماده‌سازی ذهنی خود جهت کسب موفقیت استفاده می‌شود. بازیکنانی که به طور مداوم تجسم مثبت را تمرین می‌کنند، حس کنترل و باور به توانایی‌های خود را تقویت می‌کنند.

3. آموزش ذهن آگاهی و تمرکز

ذهن‌آگاهی به یکی از ابزارهای محبوب در روانشناسی ورزشی مدرن تبدیل شده است که در ورزش های مختلف مورد استفاده قرار می گیرد و فوتبال نیز از این قاعده مستثنی نیست. ذهن‌آگاهی ورزشکاران را تشویق می‌کند که کاملاً در لحظه حال حضور داشته باشند و به جای غرق شدن در اشتباهات گذشته یا نگرانی درباره آینده، بر زمان حال و فعالیت در حال انجام تمرکز کنند. این توانایی در تمرکز تحت فشار و استرس می‌تواند تفاوت بین یک بازیکن متوسط و یک بازیکن حرفه ای را نشان دهد.

از طرفی دیگر، بازیکنان در موقعیت‌های پرتنش مانند ضربات پنالتی یا لحظات پایانی بازی، باید تمرکز خود را حفظ کرده و اجازه ندهند احساسات و هیجاناتشان بر آن‌ها غلبه کنند. تکنیک‌های ذهن‌آگاهی، مانند تنفس کنترل شده و تمرکز مجدد ذهنی ، به بازیکنان کمک می‌کند تا در این لحظات آرامش خود را حفظ کنند و سطح عملکرد خود را ثابت نگه دارند.

4. خودگویی مثبت

گفتگوی درونی که در ذهن یک ورزشکار جریان دارد می‌تواند تاثیر عمیقی بر عملکرد او داشته باشد. خودگویی مثبت که شامل جایگزینی افکار منفی یا خودتخریب گر با افکار مثبت و کارآمد است، به بازیکنان کمک می‌کند تا اعتماد به نفس و انگیزه خود را حفظ کنند. به عنوان مثال، یک بازیکن پس از از دست دادن شانس گل زدن، به جای گفتن " من نمی‌توانم گل بزنم" ممکن است بگوید "در فرصت بعدی یک شوت بی عیب و نقصی خواهم زد". این تغییر در ذهنیت به بازیکن اجازه می‌دهد تا به سرعت از اشتباهات خود درس گرفته و دوباره توجه خود را بر بازی متمرکز کند.

فوتبالیست هایی که به خودگویی مثبت تسلط دارند، برای مقابله با چالش های اجتناب ناپذیری که در طول مسابقات با آن مواجه می شوند؛ مانند گل خوردن، از دست دادن مالکیت توپ یا اشتباه در ارزیابی و قضاوت، آمادگی بیشتری دارند.

نقش روانشناسان ورزشی در ایجاد سرسختی ذهنی

یکی از ارزشمندترین دارایی‌هایی که یک تیم فوتبال می‌تواند توسعه دهد، سرسختی ذهنی است، که به توانایی بازیکن برای حفظ تمرکز، اعتماد به نفس و تاب‌آوری در مواجهه با مشکلات اشاره دارد. روانشناسان ورزشی نقش مهمی در تقویت سرسختی ذهنی در تیم‌های فوتبال ایفا می‌کنند، آنها به بازیکنان کمک می‌کنند تا با استرس مقابله کرده و آرامش و خونسردی خود را حفظ کنند و پس از باخت یا مصدومیت شدید به سرعت بهبود یافته و قوی تر از قبل به صحنه رقابت بازگردند. اکنون به طور مختصر برخی از مؤلفه های مهم روانشناختی تاثیر گذار در ایجاد و تقویت سرسختی ذهنی را بررسی می کنیم که روانشناسان ورزشی نقش بسیار مهمی در ایجاد و تقویت آنها دارند:

1. مدیریت اضطراب عملکردی

یکی از رایج ترین چالش های روانی که ورزشکاران با آن مواجه هستند، اضطراب عملکردی است. ترس از عملکرد ضعیف، فشار از سمت هواداران، یا انتظارات بیش از حد هم تیمی ها، می تواند تأثیر منفی بر تمرکز و تصمیم گیری بازیکن داشته باشد. روانشناسان ورزشی با بازیکنان کار می کنند تا منابع اضطراب آنها را شناسایی کنند و استراتژی هایی برای مدیریت موثر آن ایجاد کنند.

به عنوان مثال، با استفاده از تکنیک‌های آرام سازی مانند تنفس عمیق یا آرام‌سازی پیشرونده عضلات، بازیکنان می‌توانند اعصاب و روان خود را پیش از یک مسابقه بزرگ آرام کنند. به همین ترتیب، روانشناسان به بازیکنان آموزش می‌دهند که چگونه انرژی هیجانی خود را به انگیزه مثبت تبدیل کنند و از آدرنالینِ آن لحظه برای تحریک و بهبود عملکرد خود استفاده کنند، نه اینکه آن را مانعی برای اجرای عملکرد مطلوب خود ببینند.

2. توسعه هوش هیجانی

فوتبال یک بازی هیجان انگیزی است؛ در نتیجه هوش هیجانی بازیکنان؛ یعنی توانایی مدیریت و کنترل احساسات و هیجان ها، برای موفقیت آنها بسیار مهم است. بازیکنانی که از هوش هیجانی بالایی برخوردارند ، برای مدیریت فراز و نشیب‌های مسابقه، پاسخ مثبت به بازخوردها و اجتناب از واکنش تکانشی در لحظات ناامیدی، آمادگی بیشتری دارند.

روانشناسان ورزشی به بازیکنان کمک می کنند تا آگاهی هیجانی خود را افزایش دهند و به آنها یاد می دهند که چگونه محرک های عاطفی و هیجانی خود را شناسایی کرده و به گونه‌ای واکنش نشان دهند که به نفع عملکردشان باشد. با بهبود کنترل هیجانی، بازیکنان می‌توانند در موقعیت‌های پراسترس، مانند رقابت با یک حریف سرسخت یا مدیریت درگیری‌های شخصی در تیم، رویکردی معقول و متعادل داشته باشند.

3. رهبری و پویایی تیم

رهبری یکی دیگر از زمینه‌هایی است که روانشناسان ورزشی در آن تأثیر قابل توجهی دارند. کاپیتان‌ها و رهبران تیم نقشی اساسی در هدایت هم‌تیمی‌های خود، تعیین جوّ تیم و تقویت فرهنگ تیمی مثبت ایفا می‌کنند. روانشناسان ورزشی با کار کردن روی مهارت‌های ارتباطی، تصمیم‌گیری و تکنیک‌های انگیزشی به توسعه این ویژگی‌های رهبری کمک می‌کنند.

یک رهبر کاربلد نباید فقط سخنگو باشد؛ بلکه باید الهام بخش و الگویی برای هم تیمی های خود باشد و تحت فشار و استرس خونسردی خود را حفظ کند. روانشناسان از نزدیک با کاپیتان ها و رهبران تیم در ارتباط هستند تا به آنها کمک کنند سبک رهبری خود و روش های تأثیر مثبت بر پویایی تیم را درک کنند.

مطالعات موردی: تاثیر روانشناسی بر موفقیت در فوتبال

تعدادی از تیم‌ها و بازیکنان معروف فوتبال از گنجاندن روانشناسی ورزشی در برنامه‌های روزانه خود بهره‌مند شده‌اند. در اینجا چند نمونه ارائه شده است:

1. تیم ملی انگلیس و ضربات پنالتی

برای سال‌ها، تیم ملی فوتبال انگلستان به خاطر مشکلات خود در ضربات پنالتی شناخته شده بود و اغلب با شکست‌های دردناک، از تورنمنت‌های بزرگ خارج می‌شد. تیم انگلیس تحت هدایت گرت ساوتگیت (Gareth Southgate)، گام‌های بزرگی در غلبه بر این مشکل ذهنی برداشت. ساوتگیت تاکید زیادی بر روانشناسی ورزشی داشت و متخصصانی را برای کار با بازیکنان در زمینه مدیریت فشار و استرس ناشی از ضربات پنالتی و اضطراب عملکردی، وارد تیم کرد.

نتایج زحمات ساوتگیت در جام جهانی 2018 مشهود بود، تورنمنتی که انگلستان توانست در ضربات پنالتی، مقابل کلمبیا پیروز شود؛ کاری که در تورنمنت‌های قبلی نتوانسته بود انجام دهد. بازیکنانی مانند هری کین (Harry Kane) و مارکوس رشفورد (Marcus Rashford) آمادگی ذهنی و تمرینات تمرکز را به عنوان عواملی اساسی برای توانایی خود در حفظ آرامش و خونسردی در طول ضربات حساس و سرنوشت ساز ارزیابی کردند.

2. یورگن کلوپ (Jurgen Klopp) و همبستگی تیمی

نمونه دیگری از تاثیر روانشناسی ورزشی را می توان در تیم لیورپول، تحت رهبری یورگن کلوپ، مشاهده کرد. کلوپ به خاطر تأکید بر اتحاد تیمی، تاب آوری ذهنی و هوش هیجانی شهرت دارد. او بارها درباره اهمیت ساختن یک فرهنگ تیمی قوی صحبت کرده است، که در آن بازیکنان هم درون و هم بیرون از زمین بازی احساس ارزشمندی و حمایت می کنند.

لیورپول تحت هدایت کلوپ، پس از ۳۰ سال توانست در سال ۲۰۱۹ قهرمانی لیگ قهرمانان اروپا و در سال ۲۰۲۰ عنوان قهرمانی لیگ برتر را به دست آورد. بسیاری از این موفقیت‌ها به سرسختی ذهنی بازیکنان و توانایی آن‌ها در غلبه بر چالش ها نسبت داده می‌شود. استفاده کلوپ از روانشناسان ورزشی برای تقویت همبستگی تیمی و تاب آوری ذهنی نقش مهمی در دستیابی به این دستاوردها ایفا کرد.

 مدیریت چالش ها و مشکلات: تاب آوری در فوتبال

فوتبال یک بازی پر از فراز و نشیبی است؛ در نتیجه توانایی بازیابی خود پس از مشکلات و گرفتاری ها، یک مهارت حیاتی برای هر بازیکن یا هر تیم محسوب می شود. توانایی تاب آوری فوتبالیست ها برای موفقیت طولانی مدت در فوتبال ضروری است؛ بهبودی پس از یک مصدومیت جدی، تسلیم نشدن پس از یک شکست یا مقابله با مشکلات شخصی خارج از زمین بازی، نمونه هایی از تاب آوری هستند. در زیر به بررسی چند نمونه از مولفه های تاب آوری می پردازیم:

1. غلبه بر مصدومیت‌ها

مصدومیت‌ها بخش اجتناب ناپذیری از فوتبال هستند که می‌توانند تأثیر قابل‌توجهی بر سلامت روانی بازیکن داشته باشند. درد جسمانی، دوری از بازی و عدم اطمینان در مورد بازگشت به فرم ایده‌آل خود می‌تواند منجر به احساس ناامیدی، اضطراب و حتی افسردگی بازیکنان شود. روانشناسان ورزشی با ارائه حمایت ذهنی و استراتژی‌هایی برای حفظ دیدگاه مثبت، به بازیکنان کمک می‌کنند تا با چالش‌های روانی دوره بهبودی پس از آسیب دیدگی کنار بیایند.

با استفاده از تکنیک‌هایی مانند هدف گذاری، تجسم و ذهن‌آگاهی، بازیکنان مصدوم می‌توانند تمرکز خود را بر روند توانبخشی حفظ کرده و انگیزه خود را در طول فرآیند بهبودی از دست ندهند. روانشناسان همچنین از طریق آموزش این که چگونه چالش ها را به عنوان فرصت‌های رشد ببینند، به بازیکنان کمک می‌کنند تا تاب آوری خود را تقویت کنند.

2. مدیریت شکست

هیچ تیم فوتبالی وجود ندارد که در تمامی مسابقات برنده شود. نحوه مدیریت شکست توسط یک تیم، اغلب، موفقیت بلندمدت آن را تعیین می‌کند. روانشناسان به بازیکنان کمک می کنند تا ذهنیتی مبتنی بر رشد ایجاد کنند؛ طرز تفکری که در آن باخت ها به عنوان فرصت های یادگیری تلقی می شوند نه به عنوان شکست مطلق. روانشناسان ورزشی با پرورش فرهنگ پیشرفت مستمر، به تیم ها کمک می کنند حتی در مواجهه با شکست، نگرش مثبت خود را حفظ کنند.

تیم‌هایی که از لحاظ ذهنی مقاوم و سرسخت هستند، بهتر می توانند از پس شکست‌ها برآیند و با تمرکز مجدد و عزم راسخ، شروع به اقدام در مسابقات بعدی کنند. آن‌ها به جای تمرکز بر اشتباهات گذشته، از شکست خود به عنوان انگیزه‌ای برای پیشرفت و موفقیت در مسابقات آینده استفاده می‌کنند.

آینده روانشناسی ورزشی در فوتبال

با پیشرفت فوتبال، نقش روانشناسان ورزشی نیز اهمیت بیشتری پیدا کرده است. الزامات ذهنی بازی به اندازه الزامات فیزیکی آن، چالش‌برانگیز هستند و تیم‌هایی که روی حمایت روانی از بازیکنان خود سرمایه‌گذاری می کنند، برتری رقابتی قابل‌توجهی خواهند داشت. در اینجا به چند روند احتمالی برای آینده روانشناسی ورزشی در فوتبال اشاره می‌کنیم:

1. افزایش ادغام تمرینات ذهنی

به احتمال زیاد، تمرینات ذهنی در آینده ، بیشتر از قبل در برنامه های روزانه بازیکنان فوتبال گنجانده می شوند. با افزایش شناخت مزایای روانشناسی ورزشی، تیم‌ها روی برنامه های بیشتری از تمرینات ذهنی ، که به‌طور خاص برای بازیکنان و تیم‌ها طراحی شده است، سرمایه گذاری خواهند کرد.

این برنامه‌ها ممکن است شامل جلسات منظم با روانشناسان ورزشی و همچنین استفاده از فناوری‌هایی مانند واقعیت مجازی برای شبیه‌سازی رویداد های مسابقه و تقویت تکنیک‌های تجسم باشند. هدف این است که رویکردی همه جانبه برای پیشرفت بازیکنان ایجاد شود که هر دو جنبه فیزیکی و ذهنی عملکرد را پوشش دهد.

2. تمرکز بر توسعه جوانان

آینده فوتبال جهان در دست جوانان است، در نتیجه روانشناسی ورزشی احتمالاً نقش بیشتر و موثرتری در پیشرفت جوانان ایفا خواهد کرد. بازیکنان جوان اغلب برای رسیدن به موفقیت، تحت فشار و استرس زیادی هستند. روانشناسان ورزشی می‌توانند به آن‌ها کمک کنند تا تاب آوری ذهنی لازم برای پیشرفت و پیروزی در فوتبال را در ابتدای مسیر حرفه‌ای خود ایجاد کنند.

با معرفی تمرینات ذهنی به بازیکنان از سنین پایین، باشگاه‌ها می‌توانند به جوانان کمک کنند تا مهارت‌های روان‌شناختی مورد نیاز برای مقابله با الزامات بازی را، هم در داخل و هم خارج از زمین بازی، توسعه دهند. این تمرکز بر رشد ذهنی نه تنها عملکرد فردی را بهبود می‌بخشد، بلکه به موفقیت بلندمدت تیم نیز کمک می کند.

3. آگاهی بیشتر از سلامت روانی

آگاهی از سلامت روانی به مسئله‌ای بسیار مهم در فوتبال تبدیل شده است. همه بازیکنان برای اجرای صحیح عملکرد خود، تحت فشار زیادی قرار دارند که می‌تواند منجر به چالش‌هایی روانی مانند اضطراب، افسردگی و فرسودگی شود. در آینده، باشگاه‌ها تأکید بیشتری بر حمایت از سلامت روانی خواهند داشت و به بازیکنان دسترسی آسانی برای مشاوره، درمان و آموزش سلامت روانی فراهم خواهند کرد.

باشگاه های فوتبال با ایجاد یک محیط حمایتی که بهداشت روانی را در اولویت قرار می دهد، می توانند به بازیکنان کمک کنند تا الزامات روانی بازی را مدیریت کنند و تعادلی سالم بین زندگی شخصی و حرفه ای خود ایجاد کنند.

محسن جعفرزاده قره ضیاءالدین

محسن - ضیاء